Van Boccaccio tot PaperDante (8)

Al door de zonen van Dante Alighieri werd de Divina Commedia van commentaar voorzien. Ook Boccaccio was een groot bewonderaar van Dante. In 1350 schreef hij al een biografie over hem: “Trattatello in laude di Dante”.

Na de 16^e eeuw begon de interesse in Dante te vervagen, al werden er toen nog 29 edities van de Divina Commedia uitgegeven. In de 17^e eeuw was dat al teruggelopen tot 3 edities.

In de 19^e eeuw kwam het werk van Dante weer in de schijnwerpers te staan, door de hernieuwde interesse voor de middeleeuwen. In de loop van de tijd telt men ca. 58 complete vertalingen in Europese, Aziatische, Afrikaanse en Zuid-Afrikaanse talen. Alleen in het Nederlands is sinds de eerste vertaling van 1864 dit werk al zeker 14 keer vertaald. Van het eerste boek De Hel alleen zijn er drie vertalingen bekend.

Zoals we al eerder gelezen hebben is de Divina Commedia heel precies “geprogrammeerd” uitgaande van de symbolische getallen 3 en 100 en de veelvouden ervan: 3 delen, in totaal 100 canti. Ieder canto ongeveer 1000 woorden waardoor ieder deel 33000 woorden telt. Samen met het inleidende canto kom je dan op 100.000 woorden. Ook het rijm wordt bepaald door het getal 3. De strofen bestaan uit 3 regels en er treedt 3 keer herhaald kettingrijm op. Een vers heeft steeds 11 en een terzine dus 33 lettergrepen. Wil je hier als vertaler het origineel getrouw blijven, dan heb je nog een heel karwei te klaren. Het probleem is door de vertalers op verschillende manieren aangepakt: men heeft de terzinen behouden mèt rijm, maar ook zónder rijm. Ofwel men heeft gekozen voor een andere rijmvorm, maar ook om geen rijm toe te passen en de poëzie om te zetten in proza. Wanneer men vasthoudt aan de oorspronkelijke uitvoering, is het heel moeilijk om de sfeer en de kracht van uitdrukken van Dante te behouden. Ook de leesbaarheid komt dan al gauw in het gedrang. Ben je geïnteresseerd in dit onderwerp google dan eens op Frans van Dooren, die hier veel over gepubliceerd heeft.

Interessant zijn natuurlijk de uitgaven die naast de vertaling de oorspronkelijke tekst in het Italiaans hebben. Voor lezers die kennis hebben van het Italiaans zullen zien hoe actueel de taal van Dante is. Veel van zijn woordenschat behoort nog steeds tot het hedendaags Italiaans.

Een naar mijn idee heel leesbare vertaling  in proza met voetnoten is van de hand van Jacques Janssen, die het de titel “Mijn komedie: Hel” meegeeft. Zijn vertaling heeft dan ook een persoonlijk karakter. Rob Brouwers heeft ook rond 2000 zijn metrische versie op de markt gebracht, voorzien van de Italiaanse tekst. Ook Ike Cialona en Peter Verstegen hebben hun metrische en rijmende vertaling in dat jaar gepubliceerd.

Een heel bijzondere vertaling van de Hel heb ik in mijn bezit: in het Fries! De godlike komeedzje is daarvan de titel.

Recentelijk heeft een vertaling van uitgeverij Blossom Books veel stof doen opwaaien, omdat enkele passages zijn geschrapt. Een aantal regels over Mohammed zijn weggelaten omdat deze volgens de vertaalster ‘onnodig kwetsend zouden kunnen zijn’.

Naast vertalingen zijn er natuurlijk ook veel biografieën, verhandelingen en artikelen over Dante en de Divina Commedia verschenen. Teveel om  hier allemaal te noemen. Vergeet ook niet alle reisgidsen waarmee je langs alle plekken in Italië kunt reizen. Ook van de hand van Frans van Dooren is “Met Dante door Italië. Reizend in het voetspoor van de dichter”.

Natuurlijk zijn er ook uitgaven voor kinderen verschenen, in het Nederlands, maar vooral in het Italiaans, zelfs in stripverhaal vorm. Ook in de bekende Disney-Donald Duck/Paperino versie, wat je daar ook van mag vinden?!