Schwa? Wattuh?

De schwa in het Italiaans, wat is het, hoe spreek je het uit, waarvoor gebruik je het én hoe typ je het?

De schwa is een e op zijn kop, Ə. Het is een klank uit het universele fonetisch alfabet. Het klinkt als de letter e in ons woord vader. Het is een stomme e en klinkt dus als “uh”. In het Italiaans wordt deze klank-letter lo schwa of la schwa genoemd (uitgesproken als “sjwaa”). In het standaard Italiaans komt deze klank niet voor, dus de Italianen zullen er wel wat op moeten oefenen. De klank komt voor hen het dichtst in de buurt wanneer ze een Engels woord uitspreken dat eindigt op een medeklinker. Italianen hebben dan namelijk de neiging om er een klank achter te zetten. Ze zijn dan ook gewend dat alle woorden op een klinker eindigen! Het Engelse woord “film” spreken ze vaak uit als “fiélmuh”, ofwel filmƏ. Op internet zijn er instructiefilmpjes voor Italianen te vinden waar ze kunnen luisteren naar de juiste uitspraak van de schwa.

Het Italiaans is een taal die heel sterk gebaseerd op het grammaticale onderscheid in mannelijk en vrouwelijk. Woorden die eindigen op -o zijn mannelijk en die eindigen op -a zijn vrouwelijk (resp. -i en -e in het meervoud). De laatste tijd echter proberen taalgebruikers het Italiaans inclusiever ofwel neutraler te maken, door de uitgangen van woorden genderneutraal te maken. Men heeft dat allereerst geprobeerd door de eindletters te vervangen door een asterisk *. Omdat dit geen letter is, kon het wel geschreven, maar niet uitgesproken worden. Dus is er gezocht naar een andere oplossing. Dat is de schwa geworden, die in de volgende situaties kan worden gebruikt.

Als een groep mensen wordt aangesproken of benoemd die uit mannen en vrouwen bestaat, gebruikt het Italiaans altijd de mannelijke vorm: “Benvenuti a tutti!” Wil je de vrouwen het gevoel geven dat ze er net zo goed bij horen, dan kun je het omzetten naar BenvenutƏ a tuttƏ!

Ook wanneer we iemand aanspreken waarvan het geslacht niet duidelijk is of die aangegeven heeft neutraal aangesproken te willen worden, is het gebruik van de schwa handig. Een non-binaire vriend-amicƏ kun je complimenteren door te zeggen Sei bellƏ stasera!, Je ziet er mooi uit vanavond!

Onlangs las ik een boek van de feministe Michela Murgia die dit systeem consequent in haar boek gebruikt.

Hoe typ je deze nieuwe letter? Op je mobiel is het belangrijk dat je de taal van je toetsenbord op Italiaans zet. De optie Ə komt in het Nederlands of Engels niet voor. Als je dan de letter e lang indrukt zul je verschillende letters e met leestekens zien. Hiertussen staat ook de Ə. Op het toetsenbord van je pc kun je de toets Alt tegelijkertijd indrukken met 0399 op het numeriek toetsenbord (rechts op je toetsenbord) Je krijgt dan een grote Ə, zoals deze.
Je kunt ook Alt-0601 toetsen op het numerieke toetsenbord, dan krijg je deze ə, die is iets kleiner.
Toets je op je algemene toetsenbord eerst 0259 en daarna Alt-X, dan krijg je ook een kleine schwa ə.

Het is allemaal wat meer werk, maar misschien wil je het toch gebruiken. Je begrijpt dat dit nieuwe fenomeen heel wat discussie losgemaakt heeft in Italië. Het lijkt mij overigens erg lastig om het consequent te gebruiken in een taal die in elke woordsoort doordrenkt is van het fenomeen mannelijk-vrouwelijk. Zou je namelijk in een bovengenoemde voorbeeld ook niet het voltooid deelwoord moeten aanpassen en hoe ver voer je deze neutralisatie door? QualcunƏ ha lasciatƏ l’ombrello? BenvenutƏ, signorƏ, siete arrivatƏ? Zullen Italiaanse kleinkinderen hun grootouders straks aanspreken met nonnƏ? Zou er ooit iemand opstaan die beweert dat het eigenlijk onzin is dat er mannelijke en vrouwelijke woorden bestaan? Waarom is een boek-libro mannelijk en een tas-borsa vrouwelijk? Ik vrees dat de discussie hierover nog lang niet ten einde is.

Intussen groet ik iedereen, ciao tuttƏ!