Dantes Hel, vuur en ijs (5)

In het Heilige Jaar 1300 komt Dante op 35 jarige leeftijd in een crisis terecht. Met moderne woorden zouden wij het misschien hebben over een “midlife-crisis”.  De eerste zin van zijn Divina Commedia is: “Nel mezzo del cammin di nostra vita, mi ritrovai per una selva oscura ché la diritta via era smarrita”, Op ’t midden van ons levenspad gekomen, zag ik me in een duister woud verloren daar ik van ’t goede pad was afgeweken. Hij was de juiste weg kwijtgeraakt, hij was zich niet meer bewust van wat goed en kwaad is. Door zijn reis door de Hel, het zien van alle zonden en straffen, door het contact met alle zondaars kan hij de juiste weg voor zichzelf weer vinden.

De Divina Commedia is daarmee een aansporing van Dante voor heel de maatschappij. Iedereen moet uit de identiteitscrisis komen, iedereen moet zich bewust worden van goed en kwaad en ernaar handelen.

Volgens de middeleeuwer kon je na het leven op aarde op drie plaatsen terechtkomen. Deze bestemming hing af van het leven dat je op aarde hebt geleefd. Had je zonden begaan en daar geen berouw over gehad, dan kwam je terecht in de hel. Op deze vreselijke plaats word je dan tot in de eeuwigheid gestraft. De Hel werd echt gezien als een andere wereld.

Dante geeft in zijn Divina Commedia een duidelijk beeld van deze wereld weer. Al in een eerder artikel is beschreven dat de Hel, Inferno, een trechtervormige krater is. De ingang van de Hel bevindt zich dicht bij Jerusalem. De Hel loopt door tot het middelpunt van de aarde en bestaat uit negen kringvormige lagen in de vorm van terrassen. Op  het diepste punt bevindt zich de gevallen engel, Lucifer.

Iedere laag van de Hel is bestemd voor zielen die een bepaalde zonde hebben begaan. Hier worden ze gestraft op basis van het principe van de “contrappasso”. Een straf die gelijk is aan de begane zonde. Bijvoorbeeld de wellustigen worden gestraft doordat ze eeuwig in een wervelwind worden meegesleurd, net zoals ze zich bij leven altijd hebben laten meevoeren door een overmatige passie. De straf kan ook tegengesteld zijn aan de zonde: de “ignavi”, de zwijgende meerderheid die niet kiest voor goed of kwaad, wordt constant gestoken door allerlei insecten. Zij die zich nooit hebben laten prikkelen tot een nobele keuze, worden nu ‘geprikkeld’ door de beten van de wespen en vliegen.

Boven de ingang van de Hel bevindt zich het opschrift “Lasciate ogni speranza, voi ch’entrate”, Laat alle hoop varen gij die binnengaat. Dan weet je direct wat je te wachten staat. Deze zelfde spreuk vind je ook in het Zweetkamertje in de universiteit van Leiden. Hier wachtten de studenten alvorens hun examen af te leggen. Bemoedigend is dat zeker niet.

De hel bestaat dus uit negen kringen, als een soort terrassen van een oud amfiteather.  Eerst kom je in het “Vestibolo”, het voorportaal, waar de “ignavi” zitten. Dit zijn de zielen die niet gekozen hebben tussen goed en kwaad. Het is nog niet de echte Hel maar een soort tussengebied voor twijfelaars, vandaar dat het ook het “Antiferno” wordt genoemd.

Na deze cirkel wordt Dante door de schipper Charonte in een bootje over de rivier de Acheronte gezet. Dan komt hij aan in de eerste kring, ofwel het “Limbo”. Hier bevinden zich de zielen die niet gedoopt zijn, of leefden vóórdat Christus geboren werd. Ze hebben eigenlijk niets misdaan, hebben voor het goede gekozen, maar geloven niet in God. Hun straf bestaat uit het verlangen naar God in de wetenschap hem nooit te bereiken. Deze heidenen verblijven in de eeuwigheid op een lieflijke weide, in een eeuwig nietsdoen en wachten op iets dat nooit komt.

In de tweede kring staat koning Minos klaar om de zielen tot de juiste kring te veroordelen. Door zijn lange staart te kronkelen geeft hij aan in welke kring de ziel gestraft zal worden. In kring 2 tot en met 5 bevinden zich de zielen die zich hebben schuldig gemaakt aan het niet beteugelen van hun driften, zoals wellust, gierigheid, gulzigheid, woede etc.  Hier ziet Dante Francesca da Rimini, maar ook Cleopatra.

Dante en Vergilius worden over de rivier de Styx gezet en komen dan aan in de stad van Dis, ofwel Hades. In deze zesde kring bevinden zich de ketters. Zij zijn begraven in brandende tombes.

In de zevende kring worden de geweldplegers gestraft. Zielen die zichzelf, maar ook anderen geweld aan hebben gedaan. Dus ook de godlasteraars, de sodomieten en de woekeraars. De straffen lopen uiteen van het ondergedompeld zijn in een rivier van bloed terwijl men bestookt wordt door pijlen van centaurs, tot opgejaagd worden door honden in een doods woud of getroffen worden door een regen van vuur liggend of rennend op brandend zand.

Op de rug van de draak Geryones komt Dante aan in de achtste kring, ofwel het Malebolge. Deze bestaat uit 10 onderafdelingen, greppelvormige terrassen. Hier worden alle bedriegers gestraft. Van verleiders (geranseld door duivels) , vleiers ( ondergedompeld in drek) , corrupte en zondige pausen (op de kop begraven met brandende voetzolen), waarzeggers (hun hoofd staat omgedraaid op het lijf zodat ze alleen achteruit kunnen kijken, i.p.v vooruit zoals ze bij leven deden. Verder vind je er de oneerlijke handelaren (ondergedompeld in kokende pek en bestookt door duivels), hypocrieten (vooral geestelijken, die een loden kap dragen die van buiten verguld is: van buiten mooi, maar van binnen lelijk). Ook huizen hier de dieven (hun handen gebonden door slangen),  slechte raadgevers (verteerd door vlammen in de vorm van boze tongen), de zaaiers van tweedracht (worden verminkt door het afslaan van ledematen). Over deze passage is er momenteel veel ophef naar aanleiding van een vertaling waaruit een personage is weggelaten! Tenslotte bevinden zich er de vervalsers, in diverse soorten: vervalsers van metalen, van personen, van geld, van het woord (lijden aan allerlei nare ziektes zoals koorts en hondsdolheid). Wie komt Dante in deze achtste kring tegen: Pontius Pilatus, Odysseus die de Trojanen bedroog met het paard van Troje, maar ook Paus Bonifacius VIII, die nog in leven was toen dit gedicht werd geschreven. Een uitgekiende gelegenheid  voor Dante om zijn mening over bepaalde personen uit zijn tijd openbaar te maken.

Naarmate Dante dieper in de Hel komt, worden de zonden en de straffen zwaarder. De laatste en negende kring, de Cocytus,  is de kring van de verraders. Verraad wordt gezien als de zwaarste zonde. Hier huizen de verraders van familieleden, tot die van het vaderland, van vrienden en gasten, en de ergste: verraders van weldoeners. In deze kring bevinden zich ook de reuzen die ooit in opstand kwamen tegen God. Deze laatste kring is een enorme ijsvlakte waar de zondaars in het ijs vastzitten. Bij het begrip Hel wordt vaak aan vuur gedacht, maar ijs is nog doodser dan vuur. Natuurlijk ontmoet Dante daar ook Kaïn, die zijn broer verraadde. Judas die Jezus verraadde en tenslotte de grootste verrader, namelijk Lucifer, de verrader van God, verslindt in zijn drie bekken Judas, Brutus en Cassius.

Zo heeft Dante samen met Virgilius de reis door de Hel volbracht en is hij klaar om zijn weg over de Louteringsberg te vervolgen. Dat gaan wij ook in  het volgende artikel doen!